Azbest w sieciach – czy istnieje obowiązek ich usunięcia?

Pomimo powszechnej świadomości zagrożeń zdrowotnych związanych z obecnością azbestu, obowiązujące przepisy prawa nie nakładają obecnie obowiązku usunięcia pokryć dachowych wykonanych z azbestu ani innych wyrobów zawierających azbest w ściśle określonym terminie, niezależnie od tego, czy są one eksploatowane przez osoby fizyczne, właścicieli nieruchomości, czy inne podmioty. Funkcjonuje jednak utrwalone przekonanie, że azbest musi zostać usunięty do 2032 roku. Warto wyjaśnić, skąd pochodzi ta data oraz czy obecnie przewidziano jakiekolwiek sankcje za jej niedotrzymanie i kogo one ewentualnie dotyczą.

Wspomniany rok 2032 pojawia się w „Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009–2032”, przyjętym przez Radę Ministrów w 2010 roku. Dokument ten zawiera wytyczne dla jednostek samorządu terytorialnego i zakłada działania informacyjne, edukacyjne oraz promujące finansowanie prac związanych z usuwaniem wyrobów zawierających azbest. Należy jednak podkreślić, że program nie przewiduje żadnych sankcji ani wiążących obowiązków wobec osób fizycznych lub prawnych w zakresie usuwania azbestu.

Obowiązujące przepisy krajowe oraz unijne wprowadzają jedynie zakaz produkcji, wprowadzania do obrotu oraz stosowania wyrobów zawierających azbest. Mowa tu m.in. o: rozporządzeniu (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r., które zakazuje stosowania włókien azbestowych i wyrobów zawierających azbest od 2005 r., z wyjątkiem tych, które były już wcześniej zainstalowane oraz ustawie z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest, która odzwierciedla analogiczne podejście: zakazuje stosowania i obrotu, ale nie ustanawia obowiązku usunięcia azbestu z istniejącej infrastruktury.

W ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, azbest kwalifikowany jest jako substancja stwarzająca szczególne zagrożenie dla środowiska. Choć również nie wprowadza to skonkretyzowanego obowiązku jego usunięcia, ustawa w sposób ogólny przewiduje, że azbest podlegać powinien „sukcesywnej eliminacji”. Obowiązkami właścicieli są natomiast m.in. zgłaszanie informacji o rodzaju, ilości i lokalizacji wyrobów zawierających azbest marszałkowi województwa (w przypadku przedsiębiorców) albo wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta (w przypadku osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej). Ustawa przewiduje sankcje wyłącznie za niedopełnienie obowiązków sprawozdawczych.

Po zakończeniu użytkowania wyrobów z azbestu ich sytuacja prawna nieco się zmienia. Wyroby azbestowe stają się odpadem niebezpiecznym. Wówczas znajdują zastosowanie przepisy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach oraz  rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest.

Szczególnym przypadkiem są cementowo-azbestowe rury wodociągowe, które zainstalowane sprzed 1997 r., po ich zużyciu i wyłączeniu z eksploatacji, mogą, pod pewnymi warunkami, pozostać w gruncie. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki z 13 grudnia 2010 r., dopuszczalne jest pozostawienie takich sieci pod ziemią, o ile łącznie zostanie zapewnione, iż: nie ma ryzyka kontaktu z nimi osób wykonujących prace konserwacyjne, zostały odpowiednio oznakowane, a miejsca potencjalnego kontaktu (np. studzienki rewizyjne) zostały oczyszczone z wyrobów zawierających azbest.

Obowiązujące przepisy nie obligują do usunięcia sieci zawierających azbest w konkretnym terminie. Może się to jednak wkrótce zmienić. Trwają prace legislacyjne.

Obecnie trwają prace legislacyjne nad projektem nowej ustawy regulującej kwestię obecności azbestu w środowisku. Jej treść po raz pierwszy przewiduje normę o obligatoryjnym usunięciu lub trwałym zabezpieczeniu wyrobów zawierających azbest do dnia 31 grudnia 2032 r. (https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12390757/katalog/13089462#13089462). Zgodnie z projektem, pojawić się ma w niej przepis art. 86 w brzmieniu: „Wyroby zawierające azbest usuwa się̨ lub zabezpiecza trwale najpóźniej do dnia 31 grudnia 2032 r.”. Co istotne, projekt ten nie zawiera, przynajmniej w obecnym kształcie, żadnych przepisów sankcjonujących niewykonanie powyższego obowiązku, czyli nie przewiduje kary za nieusunięcie azbestu z infrastruktury do 31 grudnia 2032 roku.

Poza uporządkowaniem i ujednoliceniem norm zawartych w obecnie obowiązującej ustawie z dnia 1997 roku oraz przepisach wykonawczych, ustawa ma również na celu transpozycję dwóch unijnych dyrektyw: 87/217/EWG oraz 2009/148/WE. Żadna z nich nie nakłada jednak na państwa członkowskie obowiązku całkowitego usunięcia azbestu w określonym czasie. Regulują one jedynie konieczność ograniczenia emisji azbestu do środowiska oraz zapewnienia ochrony pracowników mających z nim kontakt.

Reasumując, w chwili obecnej żaden przepis prawa powszechnie obowiązującego nie nakłada obowiązku usunięcia azbestu w określonym terminie. Istniejące regulacje koncentrują się na zakazie jego stosowania, obowiązkach sprawozdawczych i bezpiecznym postępowaniu z odpadami, po jego usunięciu lub wyłączeniu wyrobu z eksploatacji.

Projektowane przepisy przewidują datę graniczną na usunięcie wyrobów zawierających azbest, czyli 31 grudnia 2032 r., na wzór daty przyjętej w „Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032”. Brak projektowanych sankcji za niedotrzymanie tego terminu może jednak nie wpłynąć znacząco na obecne tempo i skuteczność usuwania azbestu ze środowiska.

Należy mieć również świadomość, że realizacja inwestycji związanych z eliminacją rur cementowo-azbestowych z eksploatacji, nawet w przypadku ich pozostawienia w gruncie, wiąże się z istotnymi kosztami, które w sposób bezpośredni przełożą się na wysokość cen i stawek opłat zatwierdzonych w taryfach przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych.