Opłata za zmniejszenie naturalnej retencji to opłata nieznana polskiemu systemowi prawnemu przed wejściem w życie ustawy z dnia 20 lipca 2017 roku – Prawo wodne, nie mająca swojego odpowiednika w opłatach za korzystanie ze środowiska. Od dnia 1 stycznia 2018 roku przedmiotowa opłata jest pobierana od właścicieli nieruchomości w zamian za odprowadzanie z nieruchomości wód odpadowych i roztopowych.
Zgodnie z art. 269 ust. 1 pkt 1 Prawa wodnego opłacie podlega zmniejszenie naturalnej retencji na skutek wykonywania na nieruchomości o powierzchni powyżej 3500 m2 robót lub obiektów budowlanych trwale związanych z gruntem wyłączających więcej niż 70% powierzchni nieruchomości z powierzchni biologicznie czynnej, chyba że dotyczy to obszaru ujętego w systemy kanalizacji otwartej lub zamkniętej lub istniejąca kanalizacja z tymi systemami współfunkcjonuje.
Opłatę tę ustala wójt, burmistrz lub prezydent miasta, ale tylko 10% z niej stanowi dochód budżetu właściwej gminy. Pozostała część trafia na rachunek bankowy Wód Polskich.
Opłata ma charakter roczny i pobiera się ją za cały okres obniżenia retencji naturalnej zaistniałej na skutek wykonywania robót budowlanych lub obiektów.
Dlatego ogromne znaczenie ma odpowiedź na pytanie czy przy obliczaniu i pobieraniu opłat bierze się pod uwagę obniżenie retencji spowodowanej robotami budowlanymi zakończonymi przed dniem 1 stycznia 2018 roku, czy tylko taki jej spadek, który powstał na skutek robót wykonywanych po 1 stycznia 2018 roku.
W publikacjach pojawiały się rozbieżne koncepcje na temat czasowego stosowania tego przepisu, w których część autorów opowiadała się za koncepcją, iż omawiany przepis ma charakter retroaktywny, czyli ma zastosowanie do zdarzeń zaistniałych przed dniem jego wejściem w życie, tj. przed dniem 1 stycznia 2018 roku. Taką optykę w swej praktyce przyjmowały też niektóre gminy naliczając opłaty za obniżenie retencji niejako „wstecz”, tj. również dla wszystkich nieruchomości zabudowanych do tej daty w sposób uzasadniający pobranie opłaty, niezależnie od daty powstania utraty w retencji na tym terenie i niezależnie od daty prowadzenia robót.
Okazuje się jednak, że jest to pogląd nieprawidłowy, co potwierdził Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 19 czerwca 2020 roku w sprawie o sygnaturze akt: II OSK 212/20. NSA stwierdził, że:
„(…) dyspozycja normy z art. 269 ust. 1 pkt 1 Prawa wodnego ma zastosowanie do stanów faktycznych powstałych po jej wejściu w życie. W tej sprawie przedmiotowy obiekt budowlany został zrealizowany przed wejściem w życie Prawa wodnego, a zatem art. 269 ust. 1 pkt 1 tej ustawy nie znajdował zastosowania, a postępowanie administracyjne podlegało umorzeniu.”
Powyższe potwierdziło, że nie jest prawidłowe ustalanie opłaty za utraconą retencję dla nieruchomości, które zostały zabudowane i retencja na nich została obniżona przed dniem 1 stycznia 2018 roku. Opłata za zmniejszenie naturalnej retencji ma bowiem charakter daniny publicznej, a działanie przepisów ustalających obciążenia fiskalne nie może być co do zasady retroaktywne (nie mogą działać wstecz). Jeśli ustawodawca chce przełamać tę zasadę musi zrobić to w sposób wyraźny, a w razie wątpliwości co do czasowego zakresu przepisu uznaje się, że normuje on zdarzenia przyszłe.
Z tych względów stanowisko Naczelnego Sądu Administracyjnego należy uznać za słuszne i chroniące interes właścicieli nieruchomości. Obecnie stawki opłaty kształtują się w granicach od 0,10 zł za 1 m2 na rok do 1,00 zł za 1 m2 na rok, dlatego tak ważne jest określenie jakie obiekty budowlane i roboty mogą powodować jej ustalenie, zwłaszcza, że jak wskazano Wody Polskie opowiedziały się za podejściem profiskalnym.
Dodatkowo, zagadnienie to zyskuje na znaczeniu w kontekście procedowanych obecnie przez Ministerstwo Infrastruktury zmian polegających na zmniejszeniu progu stosowania przepisu do nieruchomości o powierzchni od 600 m2 i do robót oraz obiektów wyłączających z nieruchomości powierzchnię biologicznie czynną już w 50%. Projekt od sierpnia 2020 roku jest na etapie konsultacji publicznych.
